Niezwykła rzadkość, której pojawienie się zaskoczy wielu doświadczonych kolekcjonerów okresu Kościuszkowskiego. Bilet Kościuszkowski wydrukowany na papierze z filigranem ekstremalnie rzadko spotykanej firmy Jan Kool & C.
Filigran Jan Kool & C. to jedyny, który został zapisany kursywą, wszystkie pozostałe filigrany zapisano już dużymi literami.
Cytując za Czesławem Miłczakiem "Banknoty Insurekcji Kościuszkowskiej ze znakami wodnymi (filigranami) firm niderlandzkich: Jan Kool & C. oraz A.D.SCHUT & C. spotyka się niezmiernie rzadko - są to przeważnie banknoty 5-złotowe. Odczytanie tych znaków (inskrypcji) jest utrudnione, ponieważ często znajdują się one na granicy rozcięcia banknotów".
Nie inaczej jest w oferowanym przypadku, gdzie fragmenty napisowe filigranu widoczne są na krawędzi pola banknotu. Oferowany egzemplarz to nominał 5-złotowy i według naszych obserwacji, to właśnie tylko na tym nominale możemy spotkać znak wodny Jan Kool & C.
Oferowany banknot w slabie PMG z oceną PMG 25. Wyraźne złamania w poziomie z drobnymi przetarciami na ich liniach. Pozostałe pole banknotu poprawnie zachowane, bez rażących mankamentów.
Egzemplarz naturalny, poprawnie wybarwiony z ładnie zachowaną liliową barwą papieru. Suche stemple czytelne. Banknot bez najdrobniejszych śladów poprawek konserwatorskich.
Oferowany banknot, to pierwszy oferowany egzemplarz z filigranem Jan Kool & C. Według naszych informacji jest to ostatni z odkrytych filigranów występujących na biletach Kościuszkowskich, który przez wielu zaawansowanych badaczy oraz kolekcjonerów tego okresu, stanowi najrzadszą pozycję do nabycia. Świadomość w środowisku kolekcjonerów polskiego pieniądza papierowego o rzadkich filigranach panuje od dobrych kilku lat, pomimo to nadal nie doczekaliśmy się ich notowań. Bazując na rozmowach z zaawansowanymi kolekcjonerami biletów Kościuszkowskich znanych w prywatnych zbiorach jest nie więcej niż jeden inny egzemplarz, a zatem sumarycznie wraz z oferowanym egzemplarzem odnotowano wyłącznie dwa egzemplarze z tym jakże unikalnym, bo zapisanym kursywą filigranem.
Bilet Kościuszkowski stanowiący przedmiot licytacji to pozycja do najbardziej specjalistycznych zbiorów okresu Insurekcji Kościuszkowskiej, a jego kolejne notowanie może nie nastąpić już przez długie lata. Pozycja wręcz unikalna, absolutna rzadkość, której częstotliwość notowania jest mniejsza niż najwyższych nominałów całej emisji. Banknot który jest żywym przykładem, że w zakresie filigranów na biletach Kościuszkowskich pozostało jeszcze wiele do odkrycia.
Wspaniała pozycja, ozdoba naszej XIII Aukcji Premium.
Na ziemiach polskich wprowadzenie do obiegu pieniądza papierowego było związane z wydatkami związanymi z wybuchem Insurekcji Kościuszkowskiej. Jego emitentem została Dyrekcja Biletów Skarbowych powołana przez Radę Najwyższą Narodową. Pod względem wartości bilety skarbowe zrównano z monetą. Zobowiązania wobec Skarbu Państwa można było spłacać maksymalnie w 50% w pieniądzu papierowym, a pozostałą część monetami. Warunek ten spowodował jego negatywny odbiór przez społeczeństwo. W przyszłości wykupienie biletów skarbowych miało być sfinansowane z dóbr narodowych. Za fałszowanie pieniędzy papierowych przewidywano karę śmierci oraz konfiskatę całego majątku sprawcy. 29 września 1794 roku w celu wzmocnienia zaufania do biletów skarbowych Rada Najwyższa Narodowa zezwoliła na regulowanie całej kwoty w papierowych groszach i złotych. W związku z niepowodzeniami powstania malało zaufanie społeczne do pieniądza papierowego. Ludność wolała przyjmować w rozliczeniach pieniądz kruszcowy. Zasięg emisji pierwszych polskich pieniędzy papierowych był niewielki – na szeroką skalę zostały wprowadzone jedynie w Warszawie. Po zdobyciu stolicy 6 listopada 1794 roku w rękach ludności pozostały bilety wszystkich nominałów na łączną kwotę 7,8 miliona złotych polskich.
8 czerwca 1794 roku Rada Najwyższa Narodowa uchwaliła powołanie instytucji emisyjnej – Dyrekcji Biletów Skarbowych oraz wprowadzenie biletów skarbowych o nominałach: 5, 10, 25, 50, 100, 500 i 1000 złotych polskich. Bilety skarbowe z datą emisji 8 czerwca 1794 roku są do siebie bardzo podobne. Są to jednostronne druki w formie stojącego prostokąta różniące się jedynie kolorystyką i detalem w ramce. Każdy z nominałów był odręcznie numerowany i podpisywany przez dwóch lub trzech przedstawicieli Dyrekcji Biletów Skarbowych. Dodatkowo na każdym z biletów znajduje się sucha pieczęć Dyrekcji Biletów Skarbowych.
Po wydrukowaniu pieniądze papierowe o jednakowym nominale były ze sobą zszywane w formie oprawionej w płótno „książeczki”. W chwili wprowadzania do obiegu były ręcznie z nich wycinane przez co bilety o jednym nominale różnią się wymiarami oraz kształtem górnej krawędzi. Pozostała w „książeczce” część oraz wpuszczony do obiegu walor mają ten sam numer.
format_quoteOferowany na aukcji bilet skarbowy egzemplifikuje jeden z rzadszych typów filigranu pomocniczego znanego mi jedynie w 3 egzemplarzach.
Do produkcji biletów skarbowych o nominale 5-1000 zł użyto gatunkowego papieru pochodzącego z manufaktur niderlandzkich, który spełniał założone wymogi jakościowe i którego zapasem dysponowały miejscowe drukarnie. W przeźroczu niektórych biletów skarbowych obserwujemy dwa typy filigranów: tzw. napisowy oraz herbowy. Oba pochodzą z dwóch części pełnego arkusza plano przedstawiającego pełen obraz sita czerpalnego. Od połowy XVIII wieku znormalizowano układ filigranu, stosując dwa jego typy: znak główny i pomocniczy. Znak główny to ikonograficzne przedstawienie oznaczające typ i wielkość arkusza (w wypadku papieru użytego do produkcji BS był to tzw. papier listowy oznaczony rogiem pocztowym na ukoronowanej tarczy), które dodatkowo mogło posiadać nazwę wytwórcy papieru (pełna nazwa bądź inicjały). Znak pomocniczy, obecny na drugiej połowie arkusza, to oznaczenie literowe wytwórcy/właściciela lub oznaczenie cyframi (np. data wytworzenia arkusza). Układ i ikonografia filigranu nie jest zatem dziełem przypadku.
Przez długie lata pokutowało przekonanie, że do produkcji biletów skarbowych „długich” użyto wyrobów pochodzących jedynie z trzech manufaktur: J. Honig & Zoonen, D & C Blauw, Pieter de Vries & Comp. Papierni, których wyroby użyte zostały do druku biletów skarbowych insurekcji było jednak więcej. Na dzień dzisiejszy znane mi są następujące manufaktury, których papieru użyto do produkcji biletów skarbowych: Pieter de Vries & Comp., J. Honig & Zoonen, D & C Blauw, C & I Honig, AD Schut, J Kool (& Comp.), W.Oterloo oraz papier oznaczany filigranem z inicjałami najprawdopodobniej władców: GR, HR i WR pochodzący z bliżej nieokreślonych manufaktur. Oznaczanie papieru takim typem filigranu było dość powszechne w XVIII w., jednak jego znaczenie nie jest do końca jasne i nie ma pełnej zgodności między badaczami co do ich proweniencji. Ja skłaniam się do tezy holenderskiego autora Henka Voorna, który uważa, że są to inicjały/monogramy królewskie stosowane przez różne wytwórnie dla papieru przeznaczonego na rynek brytyjski, np.: GR- Georgius Rex bądź Gulielmus Rex, WR- William Rex.
Informacje podane wyżej pochodzą z mojego opracowania: „Wstępne wyniki badań nad procesem produkcji biletów skarbowych insurekcji kościuszkowskiej”, w: Numizmatyk Krakowski nr 5 (2022), s. 79-94.format_quote
